Niemal wszystkie podmioty korzystające z torów kolejowych prowadzą obecnie prace nad sporządzeniem statutu sieci kolejowej. Dokument ten budzi wiele wątpliwości i kontrowersji. Wiele osób twierdzi, że Ustawa o transporcie kolejowym jedynie w zdawkowy sposób opisuje zasady tworzenia statutu. Z drugiej strony brak tego dokumentu w dniu 9 grudnia 2017 r. rodzi poważne konsekwencje – będzie bowiem skutkować uznaniem infrastruktury za nieczynną, a więc całkowitym zakazem prowadzenia na niej ruchu kolejowego pod rygorem zapłaty bardzo wysokich kar pieniężnych. Sporządzenie statutu sieci kolejowej musi być poprzedzone szeregiem analiz i decyzji biznesowych.
W powszechnym przekonaniu Ustawa o transporcie kolejowym w sposób zdawkowy opisuje zasady tworzenia statutu sieci kolejowej. Zgodnie z art. 5 ust. 2a Ustawy, „zarządca sporządza statut sieci kolejowej wskazujący linie kolejowe, bocznice kolejowe oraz inne drogi kolejowe przez niego zarządzane, a także wskazujący, które z nich stanowią infrastrukturę nieczynną lub prywatną. Zarządca umieszcza w statucie sieci kolejowej również informację o elementach infrastruktury kolejowej wchodzących w skład linii kolejowej, które są zarządzane przez innego zarządcę.”
Z przepisu tego nie wynika, jak skonstruować ten dokument, co budzi wiele wątpliwości na rynku kolejowym.
W naszej ocenie sporządzenie statutu sieci kolejowej powinno być poprzedzone wnikliwą analizą i szeregiem decyzji biznesowych.
Podmiot sporządzający statut sieci kolejowej powinien w pierwszej kolejności ustalić prawidłowo zasady podziału infrastruktury kolejowej wynikające ze znowelizowanej Ustawy. Kwestia ta nadal jest powszechnie dyskutowana. Przykładowo, wiele kontrowersji budzi to, czy bocznica albo linia kolejowa przestaje być bocznicą albo linią kolejową z uwagi na to, że uznamy ją za infrastrukturę prywatną. Inny przykład to wątpliwość w zakresie tego, czy jeżeli dany układ torowy uznamy za element obiektu infrastruktury usługowej, to układ ten nadal stanowi bocznicę w rozumieniu przepisów i powinien być w statucie opisany jako bocznica. Wątpliwości takich jest dużo więcej. Przekładają się one bezpośrednio na treść statutu sieci kolejowej.
Podmiot sporządzający statut sieci kolejowej powinien przeprowadzić analizę infrastruktury kolejowej w celu ustalenia, w odniesieniu do których jej elementów jest zarządcą w rozumieniu Ustawy. Wiąże się to w szczególności z analizą umów, na podstawie których dany podmiot posiada tytuł prawny do tej infrastruktury.
Następnie należy podzielić infrastrukturę na kategorie wynikające z Ustawy. W tym miejscu trzeba podkreślić, że wybór ten nie może być przypadkowy i powinien uwzględniać konsekwencje biznesowe (np. możliwość skorzystania ze zwolnienia podatkowego).
Dopiero po przeprowadzeniu analizy obejmującej między innymi powyższe kwestie można przystąpić do sporządzenia statutu sieci kolejowej. Jest to więc etap finalny, stanowiący wynik analiz i decyzji biznesowych danego przedsiębiorstwa.
Przypominamy, że brak statutu sieci kolejowej jest równoznaczny z uznaniem infrastruktury za nieczynną. Za wykonywanie przewozów po drodze kolejowej, której nadano status nieczynnej, Prezes UTK nakłada na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości do 2% rocznego przychodu przedsiębiorcy osiągniętego w poprzednim roku kalendarzowym.