Maszyniści od dnia 1 stycznia 2018 roku będą obowiązkowo odbywać szkolenia na symulatorze pojazdu kolejowego. Wymogi dla symulatorów określa odpowiednie rozporządzenie, a dodatkowo Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydał w tej sprawie własne stanowisko. Prezes Urzędu Transportu Kolejowego nie będzie certyfikował symulatorów, ale zapowiedział, że w ramach działań nadzorczych będzie weryfikował, czy spełniają one wymagania określone w prawie. Szkolenia realizowane na urządzeniach niespełniających wymogów rozporządzenia będą mogły być zakwestionowane, a więc konieczne jest szczegółowe zapoznanie się z omawianą regulacją.
Obowiązkowe szkolenia od 1 stycznia 2018 r.
Doskonalenie umiejętności praktycznych maszynistów na symulatorze pojazdu trakcyjnego dotyczyło dotychczas pracowników prowadzących pojazdy kolejowe przeznaczone do kursowania w pociągach pasażerskich z prędkością powyżej 120 km/h. Nie obejmowało więc większości maszynistów w kraju, zarówno tych prowadzących pociągi towarowe, jak i dużej grupy maszynistów prowadzących pociągi w pasażerskim ruchu regionalnym, gdzie najczęściej wykorzystuje się pojazdy kolejowe nie rozwijające takiej prędkości.
Od dnia 1 stycznia 2018 r. obowiązek doskonalenia umiejętności praktycznych (szkolenia) na symulatorach obejmie wszystkich maszynistów. Szkolenia przy użyciu symulatora przeprowadzane będą nie rzadziej niż raz w roku w wymiarze 3 godzin.
Wymogi, jakie muszą spełniać symulatory
Symulatory od początku 2018 r. będą musiały spełniać wyższe standardy niż dotychczas. Odpowiednie wymogi zostały określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 23 października 2014 r. w sprawie ośrodków szkolenia i egzaminowania maszynistów oraz kandydatów na maszynistów (dalej: „rozporządzenie”), zgodnie z którym do szkolenia może być wykorzystany tylko taki symulator pojazdu kolejowego, który:
1) jest wyposażony w pulpit maszynisty pojazdu kolejowego oraz we wszystkie urządzenia sterujące, urządzenia bezpiecznej kontroli jazdy pociągu, podzespoły oraz inne elementy wchodzące w skład standardowego wyposażenia takiego pulpitu;
2) umożliwia wizualizację tras stanowiących odzwierciedlenie istniejących albo projektowanych linii kolejowych albo ich odcinków, z widokiem co najmniej przez szybę czołową;
3) posiada system odtwarzania dźwięków związanych z ruchem pojazdu kolejowego i emitowanych przez urządzenia zainstalowane w kabinie maszynisty;
4) jest wyposażony w urządzenia łączności pociągowej umożliwiające kontakt pomiędzy maszynistą a pracownikiem nadzorującym wykonywane przez niego czynności;
5) w zakresie swojej funkcjonalności umożliwia odtwarzanie zarówno typowych, jak i niestandardowych scenariuszy eksploatacyjnych, technicznych i pogodowych, w szczególności takich jak awaria pojazdu kolejowego, trudne warunki atmosferyczne, nieprawidłowe działanie podzespołów, wystąpienie zdarzenia kolejowego lub usterki urządzeń sterowania ruchem kolejowym.
Stanowisko Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego dotyczące wymogów, jakie muszą spełniać symulatory
Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydał stanowisko, w którym wyjaśnił swoje rozumienie wymogów wynikających z rozporządzenia.
Jego zdaniem, wymagań prawa nie spełnią w szczególności wirtualne pulpity maszynistów ani oprogramowania na komputer osobisty, a więc różnego rodzaju „urządzenia walizkowe”. Zdaniem Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego symulator pojazdu kolejowego musi odtwarzać rzeczywiste warunki pracy maszynisty, gdyż tylko wtedy spełni swoją rolę. Konieczne jest, aby pulpit pojazdu kolejowego był odzwierciedlony fizycznie w rzeczywistej skali. Dodatkowo widok przez szybę czołową powinien być zbliżony do rzeczywistego. Wskazane jest, by symulator pojazdu kolejowego odzwierciedlał pulpit maszynisty oraz kabinę maszynisty. W tej sytuacji należy przyjąć, że „urządzenia walizkowe” mogą być wykorzystywane tylko pomocniczo np. przy zajęciach dla maszynistów z zakresu jazdy ekonomicznej (eco-drivingu), ale nie w ramach trzech obowiązkowych godzin, o których mowa w rozporządzeniu.
Urząd Transportu Kolejowego udostępnił ponadto 30 przykładowych scenariuszy szkoleń na symulatorach.
Znaczenie spełnienia wymogów przewidzianych dla symulatorów
Zarówno przewoźnicy prowadzący szkolenia maszynistów samodzielnie, jak i inne ośrodki szkolenia i egzaminowania maszynistów, powinni pamiętać o opisanych wyżej wymogach dotyczących symulatorów. Szkolenia przeprowadzone na innym sprzęcie mogą zostać zakwestionowane przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego (a w razie wypadku kolejowego powstałego z winy maszynisty również inne organy).
Należy przy tym pamiętać, że zgodnie z wyliczeniami Urzędu Transportu Kolejowego w chwili obecnej liczba symulatorów na rynku może okazać się niewystarczająca dla przeszkolenia wszystkich 18 tysięcy maszynistów zatrudnianych na kolei. Z tego powodu przewoźnicy powinni jak najszybciej podjąć działania zmierzające do zapewnienia sobie dostępu do symulatorów (np. w razie braku własnych symulatorów przez zawarcie umów z podmiotami dysponującymi tymi symulatorami). W razie nieprzeszkolenia maszynistów w sposób określony w rozporządzeniu istnieje ryzyko, że nie będą oni mogli być dopuszczeni do pracy.
Podczas szkolenia w ramach Akademii Urzędu Transportu Kolejowego przedstawiciele Urzędu Transportu Kolejowego sygnalizowali, że nie wykluczają sytuacji, w której podczas jednego trzygodzinnego szkolenia w kabinie symulatora będą obecni trzej szkoleni maszyniści, z których każdy będzie prowadził pojazd przez godzinę. Akceptacja takiego rozwiązania nie jest jednak jeszcze ostatecznie przesądzona – inną wartość szkoleniową ma przecież dla maszynisty zasymulowana sytuacja, gdy samodzielnie prowadzi on jednostkę i sam musi podjąć natychmiastową decyzję np. o wdrożeniu nagłego hamowania w razie wyświetlenia sygnału wątpliwego czy wygaszenia semafora, użycia przycisku Radio-stop w razie pojawienia się przeszkody w sąsiednim torze czy zachowania prędkości znacznie poniżej 10 km/h w razie bardzo silnej mgły, niż gdy jest jedynie obserwatorem działań kolegi.
Treść przepisów prawa oraz materiały pomocnicze
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 23 października 2014 r. w sprawie ośrodków szkolenia i egzaminowania maszynistów oraz kandydatów na maszynistów dostępne jest tu: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140001566
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 10 lutego 2014 r. w sprawie świadectwa maszynisty dostępne jest tu: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140000212
Stanowisko Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego dostępne jest tu: https://www.utk.gov.pl/pl/aktualnosci/12999,Symulatory-musza-spelniac-wymogi-prawa-stanowisko-Prezesa-UTK.html
Scenariusze szkoleń Urzędu Transportu Kolejowego dostępne są tu: https://utk.gov.pl/pl/dokumenty-i-formularze/opracowania-urzedu-tran/scenariusze-szkolen-na/12047,Scenariusze-szkolen-na-symulatorach.html?search=536