Ostatnia duża nowelizacja ustawy o transporcie kolejowym nałożyła na użytkowników bocznic kolejowych nowe obowiązki. Ich niedopełnienie może skutkować w szczególności uznaniem bocznicy za nieczynną. Jest to bardzo istotne ryzyko dla tych przedsiębiorstw, które nie mogą sobie pozwolić na przestój w operowaniu na bocznicy.
Klasyfikacja bocznic do właściwych kategorii infrastruktury
Dotychczasowi użytkownicy bocznic kolejowych muszą zdecydować, jak zaklasyfikować swoje bocznice. Bocznica – w dotychczasowym rozumieniu – może zostać zaklasyfikowana do jednej z następujących kategorii:
- bocznica kolejowa, tj. infrastruktura udostępniania za opłatę manewrową (ewentualnie linia kolejowa), albo
- infrastruktura prywatna, tj. infrastruktura nieudostępniana (nie mylić z obiektami infrastruktury usługowej, które z zasady nie stanowią infrastruktury prywatnej), albo
- infrastruktura nieczynna.
Wybór kategorii, do której powinna zostać zaklasyfikowana dana bocznica, nie może być przypadkowy i powinien zostać poprzedzony analizą prawną i ekonomiczną. Poniżej omówiono najistotniejsze kwestie, które powinny zostać wzięte pod uwagę.
Kwestie problemowe
Przedsiębiorstwa działające na rynku kolejowym powinny w pierwszej kolejności ustalić, czy według nowych zasad mogą nadal zarządzać wszystkimi kategoriami posiadanej przez siebie infrastruktury (np. przewoźnicy mogą zarządzać wyłącznie infrastrukturą prywatną i elementami wchodzącymi w skład obiektu infrastruktury usługowej). Analiza ta jest istotna, gdyż może się okazać, że w niektórych przypadkach część infrastruktury będzie musiała zostać wydzielona do odrębnego podmiotu.
W kolejnym kroku przedsiębiorstwa kolejowe powinny dokonać audytu posiadanej przez siebie infrastruktury, aby ustalić, jakie obiekty i usługi danego przedsiębiorstwa są objęte regulacjami znowelizowanej Ustawy.
Przedsiębiorstwa powinny ponadto ustalić konsekwencje finansowe przeznaczenia określonej infrastruktury do udostępniania jako linia kolejowa lub bocznica (co wiąże się zwłaszcza z możliwością skorzystania ze zwolnień podatkowych z podatku od nieruchomości) albo przeciwnie – uczynienia z niej infrastruktury prywatnej (co może skutkować zwłaszcza brakiem możliwości skorzystania ze zwolnień podatkowych z podatku od nieruchomości i brakiem możliwości udostępniania takiej infrastruktury odpłatnie) albo infrastruktury nieczynnej.
W przypadku podjęcia decyzji o udostępnianiu infrastruktury odpłatnie za opłatę manewrową zachodzi konieczność sporządzenia wzorów umów o przydzielenie zdolności przepustowej oraz o wykorzystanie zdolności przepustowej, a także zatwierdzania stawek przez Prezesa UTK oraz sporządzenia regulaminu sieci.
Podkreślamy, że termin dla nowych zarządców infrastruktury kolejowej, którzy decydują się odpłatnie udostępniać bocznice za opłatę manewrową, na opublikowanie regulaminu i przedłożenie Prezesowi Urzędu Transportu Kolejowego do zatwierdzenia cennika przypada najpóźniej 9 sierpnia 2017 r.
Przedsiębiorcy do dnia 9 grudnia 2017 roku muszą opracować tzw. statut sieci kolejowej.
Brak prawidłowej realizacji ww. obowiązków wiąże się w określonych przypadkach z ryzykiem nałożenia przez Prezesa UTK kar pieniężnych (sięgających do 2% rocznego przychodu) oraz z ryzykiem automatycznego zakwalifikowania infrastruktury przewoźnika jako nieczynnej (tj. takiej, na której nie można prowadzić ruchu kolejowego). Jest to bardzo istotne ryzyko dla tych przedsiębiorstw, które nie mogą sobie pozwolić na przestój w operowaniu na bocznicy.
Obowiązki związane z udostępnianiem obiektów infrastruktury usługowej zlokalizowanych na obszarze bocznic kolejowych
Kolejny obowiązek polega na udostępnianiu od dnia 9 grudnia 2017 r. tzw. obiektów infrastruktury usługowej. Do obiektów tych ustawa zalicza m.in. tory postojowe, punkty zaplecza technicznego i utrzymania taboru, instalacje pomocnicze (niezdefiniowane bliżej w przepisach), kolejowe stacje paliw i instalacje do tankowania na tych stacjach, stanowiska techniczne, w tym stanowiska do czyszczenia i mycia taboru, czy niektóre stacje rozrządowe lub manewrowe. Udostępnianie ma się odbywać na równych zasadach dla przewoźników zainteresowanych korzystaniem z danego obiektu.
Przedsiębiorstwa kolejowe muszą w pierwszej kolejności ustalić, czy posiadają obiekty wymienione w Ustawie jako obiekty infrastruktury usługowej. Wiąże się to nie tylko z weryfikacją stanu faktycznego na gruncie, ale także z wypracowaniem właściwego rozumienia pojęć użytych w ustawie.
W dalszej kolejności należy ustalić, które obiekty muszą być przeznaczone do udostępnienia. Pod pewnymi warunkami nie zachodzi obowiązek udostępniania obiektów infrastruktury usługowej połączonych z kategoriami infrastruktury wymienionymi w Ustawie. Kwestia ta wymaga analizy w odniesieniu do każdego obiektu z osobna.
Zwracamy uwagę na powszechny na rynku problem, czy obiekty połączone z infrastrukturą prywatną wykorzystywaną wyłącznie do własnych przewozów towarowych są zwolnione z obowiązku udostępniania. Tak w większości przypadków nie jest – wyjątek został opisany w Ustawie o transporcie kolejowym w sposób bardzo wąski i jeśli z danego obiektu może fizycznie korzystać więcej niż jeden podmiot (jak jest najczęściej), to obiekt taki musi być opisany jako przeznaczony do udostępniania. Dopiero w konkretnych przypadkach będzie można następnie badać, czy zachodzą podstawy do odmowy udostępnienia obiektu w konkretnym przypadku (np. ze względu na brak przepustowości w danym momencie albo konieczność poniesienia nakładów).
Dodatkowo należy podjąć decyzję w zakresie zasad udostępniania torów dojazdowych do obiektów. Tory takie mogą być udostępniane, co jednak wiąże się w szczególności z koniecznością ustalania stawek dostępu zatwierdzanych przez Prezesa UTK (czego szereg podmiotów będzie chciało uniknąć) albo tory takie mogą zostać zakwalifikowane jako element określonego obiektu infrastruktury usługowej (wówczas przedsiębiorca nie będzie pobierać odrębnych opłat za korzystanie z tych torów).
Udostępnianie obiektów będzie wymagało przygotowania odpowiedniej dokumentacji, tj. statutów obiektów, regulaminów dostępu do obiektów oraz wzoru umowy dot. świadczenia usług w obiektach. W tym miejscu zwracamy uwagę, że operatorzy obiektów muszą opracować cennik określający opłaty za dostęp do poszczególnych obiektów (stanowiący później część składową regulaminu), przy czym ustawa ogranicza wysokość marży z tytułu świadczenia usług w obiektach.
Więcej na temat udostępniania obiektów infrastruktury usługowej na naszym blogu „Kolej na prawo”
Przypominamy, że o obowiązku udostępniania obiektów infrastruktury kolejowej i konieczności pilnego podjęcia czynności mających na celu jego prawidłową realizację pisaliśmy tu: https://kolejnaprawo.pl/2017/06/14/koniecznosc-przygotowania-przedsiebiorstw-kolejowych-do-udostepniania-obiektow-infrastruktury-uslugowej/
O korzyściach dla przewoźników płynących z udostępniania obiektów infrastruktury usługowej pisaliśmy tu: https://kolejnaprawo.pl/2017/07/12/udostepnianie-obiektow-infrastruktury-uslugowej-korzysci-dla-przewoznikow/
Z kolei skargę do Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego na odmowę dostępu do obiektu infrastruktury usługowej omówiliśmy tu: https://kolejnaprawo.pl/2017/07/13/skarga-do-prezesa-urzedu-transportu-kolejowego-na-odmowe-dostepu-do-obiektu-infrastruktury-uslugowej/