W listopadzie Minister Sprawiedliwości poinformował o prowadzeniu prac nad zmianami w ustawie o odpowiedzialności karnej tzw. podmiotów zbiorowych (w tym spółek). Zmiany te mogą mieć ogromne znaczenie dla przedsiębiorstw kolejowych, w tym mogą wymagać weryfikacji przestrzegania (wdrożenia) procedur z zakresu bezpieczeństwa, zwłaszcza SMS i instrukcji wewnętrznych. Z opisu projektowanych zmian wynika, że spółki będą mogły odpowiadać (pod pewnymi warunkami) m.in. w razie spowodowania wypadków z winy ich pracowników albo naruszenia przepisów z zakresu bhp, a maksymalna kara, którą sąd karny będzie mógł nałożyć na spółkę, zostanie podwyższona do 30 milionów złotych.
Obecne przepisy
Odpowiedzialność karną spółek reguluje obecnie Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Ustawa ta w obecnym brzmieniu umożliwia skazanie spółki na karę pieniężną w wysokości do 5 milionów złotych, jak również np. nałożenie zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne albo otrzymania dotacji. Umożliwia ona skazanie spółki dopiero po prawomocnym skazaniu jej pracownika i wylicza ograniczony katalog przestępstw, za które spółka może ponieść odpowiedzialność. Do katalogu tego należą np. przestępstwo łapownictwa, oszustwa, niektóre przestępstwa przeciwko środowisku. Ustawa w praktyce jest bardzo rzadko stosowana (jak informuje Ministerstwo Sprawiedliwości, w ubiegłym roku zapadło tylko jedno orzeczenie dotyczące odpowiedzialności podmiotu zbiorowego).
Proponowane zmiany
Zgodnie z informacjami przedstawionymi przez Ministra Sprawiedliwości, ze względu na nieskuteczność przepisów Ustawy, planuje się wprowadzenie daleko idących zmian w odpowiedzialności karnej spółek. Zastrzegamy, że nie jest jeszcze dostępny projekt ustawy w tym zakresie i opieramy się na informacjach prasowych w tym zakresie.
Po pierwsze, co niezwykle istotne, planuje się rezygnację z zamkniętego katalogu przestępstw, za które spółki będą mogły odpowiadać. Oznacza to, że odpowiedzialność karna spółek będzie również dotyczyć np. wypadków (katastrof) kolejowych i innych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji (opisywaliśmy kilka przykładów na naszym blogu), jak również naruszenie przepisów z zakresu bhp. Byłaby to nowość, ponieważ do tej chwili za te przestępstwa spółki kolejowe nie odpowiadały.
Po drugie, postępowanie przeciwko spółkom mogłoby być wszczęte równolegle do postępowania przeciwko pracownikowi spółki. Do tej pory postępowanie przeciwko spółce można było wszcząć dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania przeciwko pracownikowi (które z reguły trwa co najmniej kilka lat).
Po trzecie, kara pieniężna nakładana na spółkę ma zostać podwyższona do kwoty 30 milionów złotych. Zwracamy przy tym uwagę, że kara ta nie mogłaby ze swej istoty być zapłacona przez ubezpieczyciela przedsiębiorstwa kolejowego – ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej nie może jej obejmować. Jest to więc w praktyce kara potencjalnie niezwykle dotkliwa dla spółek.
Po czwarte, to spółka będzie musiała wykazać, że wszystkie jej procedury były prawidłowe i przestrzegane, a nie prokurator – że było inaczej.
Znaczenie projektowanych zmian dla kolei
Projektowane przepisy dotyczące rozszerzenia odpowiedzialności karnej spółek kolejowych mogą mieć bardzo duże znaczenie praktyczne. Mogą one wymagać uszczelnienia procedur bezpieczeństwa, w tym SMS, zapewnienia, że wszystkie autoryzacje i szkolenia personelu zostały przeprowadzone zgodnie z przepisami i instrukcjami wewnętrznymi, że cała infrastruktura kolejowa i tabor posiadają odpowiednie świadectwa, pracownicy przestrzegają ustalonych procedur, a system nadzoru i kontroli działa prawidłowo. Wzrośnie też z pewnością znaczenie pełnomocników ds. SMS w spółkach kolejowych.
Warto śledzić opisane powyżej prace i projektowane zmiany, a w razie potrzeby już na bardzo wczesnym etapie zgłaszać uwagi w procesie legislacyjnym.
Informacje o prowadzonych pracach dostępne są tu:
Treść Ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (w brzmieniu aktualnie obowiązującym) dostępna jest tu:
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20021971661/U/D20021661Lj.pdf