Większość przedsiębiorców na rynku kolejowym zabezpiecza swoje interesy przez wprowadzanie do umów tzw. kar umownych. Mechanizm ten jest przydatny, gdyż pozwala w uproszczony sposób dochodzić roszczeń. Kara umowna musi być jednak prawidłowo skonstruowana, w przeciwnym razie nie będzie można jej skutecznie dochodzić i druga strona nie będzie musiała jej zapłacić.
Pojęcie kary umownej
Kara umowna polega na zapłacie określonej sumy w przypadku, kiedy jedna ze stron nie wykonała bądź nienależycie wykonała to, do czego była zobowiązana.
Kara umowna a odszkodowanie
Powszechnie znanym pojęciem związanym z niewykonaniem umowy jest odszkodowanie. Proces dochodzenia kar umownych i odszkodowania różni się.
Zasadnicza różnica sprowadza się do tego, że dochodząc w Sądzie odszkodowania, należy wykazać i odpowiednio udowodnić wysokość poniesionej szkody. Często jest to bardzo trudne.
Z kolei w przypadku kary umownej nie ma konieczności wykazywania ani tego, że szkoda powstała, ani też tego, jaka była jej wysokość. Kara umowna należy się bowiem w wysokości wynikającej z umowy zawartej pomiędzy stronami.
Dochodzenie kar umownych jest więc łatwiejsze niż dochodzenie odszkodowania. Z tej przyczyny korzystanie z tego mechanizmu jest atrakcyjne.
Nieskuteczność postanowień o karze umownej
Kara umowna musi być prawidłowo skonstruowana, w przeciwnym razie nie będzie można jej skutecznie dochodzić i druga strona nie będzie musiała jej zapłacić.
Po pierwsze, kary umowne mogą być zastrzeżone wyłącznie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, czyli takiego, którego przedmiotem od chwili jego powstania nie jest suma pieniężna. W sytuacji nieterminowej zapłaty należne są bowiem odsetki za opóźnienie. Jeśli kara umowna zastrzeżona jest w odniesieniu do zobowiązania pieniężnego, takie postanowienie umowy będzie nieważne.
Przykład 1 (nieskuteczna kara umowna): Strony postanowiły w umowie, że Zamawiający przetoczenie 40 sztuk zestawów kołowych w sytuacji, w której nie zapłaci Wykonawcy wynagrodzenia w terminie do 15.10.2018 r., zobowiązany będzie do zapłaty na rzecz Wykonawcy kary umownej w wysokości 200 złotych za każdy dzień opóźnienia w zapłacie.
Kara umowna wskazana w Przykładzie 1 została zastrzeżona na wypadek niewykonania zobowiązania pieniężnego. Z tej przyczyny taka kara umowna nie będzie mogła być skutecznie dochodzona przed Sądem. W przypadku nieterminowej zapłaty wykonawca będzie mógł jedynie dochodzić od Zamawiającego zapłaty odsetek za opóźnienie.
Po drugie, postanowienie wprowadzające karę umowną musi w sposób precyzyjny określać sytuację, która pociągnie za sobą konieczność zapłaty kary umownej.
Przykład 2: Kara umowna może być zastrzeżona na przykład na wypadek niewykonania przeglądu P1 w terminie określonym w umowie.
Po trzecie, zastrzegając karę umowną należy ustalić konkretną kwotę bądź dokładny sposób jej obliczenia. Suma kary umownej nie może bowiem budzić żadnych wątpliwości, by mogła być zasądzona przez Sąd.
Przykład 3 (nieskuteczna kara umowna): W razie niewykonania przeglądu P1 w terminie określonym w niniejszej Umowie, Zamawiający ustali według swego uznania wysokość kary umownej, a Wykonawca będzie zobowiązany do jej zapłacenia w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania Zamawiającego.
W tym kontekście wskazujemy na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., sygn. akt: I CSK 420/06, zgodnie z którym – sformułowanie art. 483 § 1 k.c. dopuszczające zastrzeżenie kary umownej w „określonej sumie” w sposób jednoznaczny prowadzi do wniosku, że kara ta powinna być w chwili zastrzegania wyrażona kwotowo. Dopuszczalne byłoby posłużenie się innymi miernikami wysokości, np. ułamkiem wartości rzeczy, albo ułamkiem innej sumy (wartości kontraktu) jeżeli ustalenie kwoty byłoby tylko czynnością arytmetyczną, natomiast przyjęcie konstrukcji prawnej zakładającej ustalanie w przyszłości podstawy naliczania kary umownej nie byłoby zgodne z art. 483 § 1 k.c. i stanowiłoby inną czynność prawną.
http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia2/I%20CSK%20420-06-1.pdf